Bonsai tarzları, gövde şekli, gövde sayısı veya kök düzeni gibi değişik kriterlere göre gruplandırılmaktadır. Bu grupların başlıcaları:
Gövde şekline göre: Bu gruba giren tarzlar, temel olarak ağacın gövde şeklinin adıyla veya bu şekil için kullanılan tanımla adlandırılırlar. Ağaç gövdesinin dik ve düz olması, kavisli olması, açılı olması, zirve noktasının gövdeye göre konumu, dalların yerleşim düzeni, dalların çıkış noktaları, şekli, vs. bu tanımlamada belirleyici kıstaslardır; örneğin
chokkan (dik tarz - formal upright),
moyogi (kavisli dik tarz - informal upright),
kengai (şelale tarzı - cascade) vs.
Gövde ve kabuk yapısına göre: Tarzların adlandırılmasında gövde şeklinin yanı sıra kabuk dokusunun özelliği, şekli ve yapısı da esas alınır. Örneğin, burgu şeklinde bir gövde yapısı olan ağaç
nebikan (burgulu tarz - twisted), gövdesinde diklemesine bir yarık veya oyuk olan ağaç ise
sabakan (oyuk gövde - hollow trunk) olarak adlandırılır.
Gövde ve kök düzenine göre: Bonsailer genelde doğrudan toprağa ekilse de kaya üzerine ekilmiş bonsai çalışmaları da mevcuttur. Örneğin example, kökleri kaya üstünden toprağa doğru inen bir ağaç için
Sekijoju (kaya üstü tarz - root over rock) ismi kullanılırken, ağacın köklerinin büyük bir kaya üzerindeki bir yarığa girmesi suretiyle ekilmiş ağaçlar için
ishizuki (kaya içi tarz - root in rock) tabiri kullanılır.
Gövde sayısına göre: İsminden de anlaşılacağı gibi bu gruba birden fazla gövdesi olan bonsai tarzları dahil edilmektedir. Bu grupta, tarzlar gövde sayısı ile adlandırılabileceği gibi gövdelerin köklerinin aynı veya ayrı olmasına göre de isim değişir (örn. tek kökten çıkan ikiz gövde için
sokan ismi kullanılırken, her biri kendi bağımsız kökü olan ağaç tarzı için
soju veya üç gövdesi olan tarz için
sambon-yose ismi kullanılır). Dolayısıyla bu grup da kendi içinde aynı kökten çoklu gövde ve ayrı köklerden çoklu gövde olarak ikiye ayrılır. Ayrıca
sandal (raft) tarzı anlamına gelen
ikada tarzı da gerek yan yatmış gövdenin şekline, gövdeden çıkan ağaçların kök sistemini bağlantılı olup olmamasına, vs. göre kendi içinde kategorilere ayrılır ve değişik isimler alır, örneğin
ikadabuki (düz gövdeli sandal tarzı) ve
netsunagari (kavisli gövdeli sandal tarzı) aynı gövde/kök üzerinden yükselen ağaçlar için kullanılan bir tarz ismiyken,
yose-ue terimi kökleri birbiriyle bağlantılı olmayan çok sayıda yan yana dizilmiş ağaçlara verilen bir tarz adıdır.
Bu tarzlar birbirini dışlayan sınırlara sahip değildir, yani bir bonsai ağacı birden fazla tarzın özelliklerini üzerinde taşıyabilir. Böyle bir durumda, yani ağacın birden fazla tarzın karakteristiklerini bünyesinde toplaması halinde, tarz adlandırmasında genel olarak en belirgin özelliği veya en göze çarpan karakteristiği dikkate alınır. Örneğin, göze çarpan bir şekilde kabuğunun büyük bir kısmı soyulmuş veya gövdesinde büyük bir yara olan kıvrımlı dik bir gövdeye sahip ağaç
moyogi (informal upright - kavisli dik tarz) isminden ziyade
sharimiki (deadwood with dead branches - yani ölü dokulu ağaç) olarak adlandırılır
.
Bazılarımız belki "tarz isimleri ve tanımları konusunda bu kadar ayrıntıya kaçmanın ne lüzumu var?" diye düşünebilir, ancak tarzlar konusunda tüm bu sınıflandırmaların sınıflandırmada kolaylık sağlamasının yanı sıra belirli başka amaçları da bulunmaktadır; bir bonsai fuarı veya yarışmasında uygun kategorileri belirlemede, bonsai eğitiminde teknikleri ve sınıf seviyelerini belirlemede, bir ağacın geleceği için plan yaparken aşamaların belirlenmesinde ve en önemlisi de bonsai yapılması düşünülen ağacın özelliklerine uygun çalışmaların tarza göre farklılık göstermesi
de bu tarz sınıflandırmasının önemini ortaya koymaktadır ve öğrenme sürecindeki bir bonsai tutkununa da her zaman yol gösterici tanımlardır.
BONSAİ TARZLARI
|
GÖVDE
ŞEKLİNE GÖRE
|
Japonca
|
İngilizce
|
Örnek
|
Türkçe
ismi ve tanımı
|
Chokkan |
Formal upright |
|
Dik tarz: Ağaç dik ve düz bir gövdeye sahiptir. Dallar, gövdenin kalın
olduğu alt kısımdan en ince olduğu zirveye kadar düzenli bir sıra ile ve
kısalarak çıkar. Bu tarzda, gövdenin taban kısmından toprağa doğru yayılan,
görülür bir durumda ve ağacın her yanından çıkan (ve tercihen hiçbirisi
izleyene doğru yönelmeyen) güçlü yüzey köklerinin olması gerekir. |
Moyogi, takichi |
Informal upright |
|
Kavisli dik tarz: Gövde ve dallar gözle görülür bir kavisli şekle
sahiptir, ancak ağacın doruk yani tepe kısmının izdüşümü doğrudan ağacın
gövdesinin topraktan çıktığı noktaya denk gelmesi gerekir. Dalların dizilimi
ve boyu tıpkı "dik tarzda" olduğu gibidir, ancak bu dizilim gövdede
olağan dışı bir hareketin bulunduğu noktada/kısımda (dalın vurgulanması veya
pasifize edilmesi gerekli olan nokta) sekteye uğrayabilir. |
Shakan |
Slanting |
|
Eğimli tarz: Gövde, "dik tarzda" olduğu gibi düz bir
yapıya sahiptir, ancak toprak yüzeyine göre belirli bir açı ile yükselir ve
ağacın tepe noktası, gövdenin çıkış noktasına göre sağda veya solda kalır.
Bu tarz aynı zamanda eğim derecesine göre de kendi içinde üçe ayrılır: Sho-Shakan
(az eğimli), Chu-Shakan (orta derecede eğimli) ve Dai-Shakan
(çok eğimli). |
Kengai |
Cascade |
|
Sarkık tarz: Bir şelalenin aşağı dökülmeye başladığı noktada veya
bir dağ uçurumunda büyümüş ağaç gibi şekillendirilmiş ve aşağı doğru uzayan
bir ağaç şeklidir. Ağacın tepe noktası saksının taban kısmının altında kalır.
Ayrıca üzerinde fazla durmamak kaydıyla aşağıdaki alt-kengai tarzlarını da
belirtmek isterim:
Dai Kengai (Düz sarkık tarz): Sarkan gövde düz olup
genelde uzundur.
Gaito Kengai (Yuvarlak taçlı sarkık tarz): Bir uçurum
kenarı gibi konumda büyümüş ve taç kısmı toparlak/yuvarlak olan bir ağacın
betimlendiği tarzdır.
Taki Kengai (Kavisli sarkık tarz): Gövdesi devamlı yön
değiştiren sarkık tarz için kullanılan tabirdir.
Ito Kengai (İnce ve çok gövdeli sarkık tarz): Bu tarzda,
sarkan birden fazla ince gövde mevcuttur. |
Han-kengai |
Semi-cascade |
|
Yarı sarkık tarz: "Sarkık" tarzdan farkı, yukarıya doğru da
uzayan bir ana dalının olmasının yanı sıra, ağacın tepe noktasının saksı
kenarı ile aynı seviyede veya hafif daha aşağıda olmasıdır. |
Takan-kengai |
Multi-trunk cascade |
|
Çok gövdeli sarkık tarz: Bu tarzda, adından da anlaşılacağı gibi
aşağı doğru sarkan iki veya daha fazla gövde mevcuttur. |
GÖVDE
VE KABUK YAPISINA GÖRE
|
Japonca
|
İngilizce
|
|
Türkçe
ismi ve tanımı
|
Sabamiki/
Sabakan |
Split-trunk, hollow trunk |
|
Yarık/oyuk gövde tarzı: Bu tarz, bir yıldırım çarpmasının neden olduğu
yara veya başka bir ciddi ve büyük gövde hasarını görsel olarak aktaran bir
tarzdır. Genelde yaprak döken türlere, iğne yapraklılara ve geniş yapraklı ve
yaprak dökmeyen türlere uygulanır. Oyuk/yarılmış olan gövdede yontma
çalışması yapılarak, fazla derin olmayan veya gövde kalınlığına varan
derinlikte yara efektleri verilir. |
Sharimiki/
Sharikan |
Driftwood |
|
Ölü dokulu/gövdeli ağaç tarzı: Bu tarzda, gövdede büyük bir kısmın kabuğu
soyularak gövdesinin bir kısmı kabuksuz, çıplak kalmış ağaç görünümü verilir.
Doğada, kendiliğinden bu tarza sahip ağaçlardaki bu görüntüye hastalıklar,
fiziksel hasarlar, hava koşullarının aşındırıcı gücü ve yaşlılık neden olur.
Yaprakların ve canlı dalların kök ile iletişimini sağlayarak su ve besinleri
taşıma işini yerine getirmesi için gövde üzerinde en az bir şerit şeklinde
canlı kabuk bırakılmalıdır. Çıplak gövde kısmı/kısımları, güçlü bir yaşlı
gövde etkisi sağlar, dolayısıyla ölü gövde tarzında bir bonsai sıklıkla şekil
ve folyaja göre adlandırılan tarzların dışında bırakılır. |
GÖVDE
VE KÖK DÜZENİNE GÖRE
|
Japonca
|
İngilizce
|
|
Türkçe
ismi ve tanımı
|
Neagari |
Exposed-root |
|
Çıplak kök tarzı: Ağacın kökleri sanki gövdenin devamı gibi uzanır
ve toprağın üstünde, açıktadır. Kökler, ağaç boyunun 1/2'si ile 2/3'ü
arasında bir mesafe boyunca uzayabilir. |
Sekijoju |
Root-over-rock |
|
Kaya üstü tarzı: Ağacın köklerinin, altına yerleştirilmiş bir kayanın
etrafını sardığı tarza verilen isimdir. Kaya, ağaç gövdesinin altında yer
alır ve kökler bazı kısımlarda ve değişken miktarda çıplak olarak sergilenir
ve daha sonra toprağa girer. |
Ishizuke, Ishitsuki |
Clinging-to-a-rock |
|
Kaya içi tarz: Ağacın köklerinin, bir kayanın yarıklarında veya
oyuklarında bulunan bir miktar toprağa ekilmiş olduğu tarzdır. Bu tarzda
kaya, bir saksı görevi görür ve aynı zamanda kompozisyonun bir parçasıdır
yani kayanın ve ağacın uyum içinde olması ve gövde ve dalların
konumlandırılması ve şekillendirilmesi kayanın şekline ve kıvrımlarına uygun
olmalıdır. |
TEK
KÖK ÜZERİNDE GÖVDE SAYISINA GÖRE
|
Japonca
|
İngilizce
|
|
Türkçe
ismi ve tanımı
|
Sokan |
Twin-trunk, two-trunk |
|
İkiz gövde tarzı: Tek bir kök sistemine sahip iki gövdeli tarzdır.
Gövdelerin taban kısmı genelde birbirine toprak seviyesinin hemen üstünden
bitişiktir. Gövdelerden birisi diğerine göre daha kalın ve uzun olur ve
seçilen "ön"e göre her iki gövde de net bir şekilde görülebilir
olmalıdır. Gövdelerden çıkan dallar yanlara ve arkaya doğru uzanır, ancak
birbirine doğru uzanmamalıdır. |
Sankan |
Three-trunk |
|
Üçlü gövde tarzı: Tek bir kök sistemine sahip üç gövdeli tarzdır.
Gövde boyutları değişkenlik gösterir ama genelde bir tanesi diğerlerine göre
daha kalın ve uzun olur. Üç gövde, çekilecek dik bir sanal çizgi üç gövdeyi
birden kesmeyecek şekilde yerleştirilir, böylece simetrinin olmaması ve
ağacın doğal görünmesi sağlanır. |
Gokan |
Five-trunk |
|
Beşli gövde tarzı: Üçlü gövde tarzından farklı olarak tasarıma
ikinci bir dominant gövdenin/ağacın eklendiği bir tasarımdır. Bu gövde, boyut
olarak en büyük gövdenin destekleyicisidir. Gövde sayısı daha fazla olan
tarzlarda (yedili gövde, dokuzlu gövde, orman tarzı, vs.), ikinci veya üçüncü
bir ağaç dominat karakterde eklenebilir. |
Nanakan |
Seven-trunk |
|
(Yedili gövde: Beşli gövdenin kriterleri ve kuralları aynen
geçerlidir.) |
Kyukan |
Nine-trunk |
|
(Dokuzlu gövde: Beşli gövdenin kriterleri ve kuralları aynen
geçerlidir.) |
Kabudachi, kabubuki |
Clump |
|
Küme tarzı: Küme tarzında üç veya daha fazla sayıda ağaç gövdesi
(tek sayı olmak kaydıyla) tek bir noktadan çıkarak büyür. Bu tarzın doğal
örneği olarak bir kozalaktan çimlenerek büyümüş çam kümesi veya kesilmiş bir ağacın
nebarisinden çıkan sürgünlerin büyüyerek oluşturduğu gövde kümesi örnekleri
verilebilir. |
Korabuki |
Turtle, stump |
|
Kamlumbağa tarzı: Bu tarz, küme tarzına çok benzerdir,
ancak bu tarzda gövdeler neredeyse yassı haldeki bir yüzey kökü/nebarisi sisteminden
değil de daha çok kubbe veya kaplumbağa kabuğu şeklindeki ve toprak
seviyesindeki bir kök yapısından çıkarak yükselir ve çoklu gövde gibi bir
form alır. |
Ikadabuki |
Raft, straight-line |
|
Sandal tarzı (düz): Bu tarz, örneğin bir erozyon sebebiyle
devrilerek yan yatmış ağaç gövdesinden çıkan dalların tekrar birer ağaç gibi
göründüğü doğal bir fenomeni taklit eder. Ağacın uç/zirve dalı ile birlikte
diğer dalları yeni gövdeler grubu olarak yükselir ve ağacın toprakle temas
eden kısımlarından yeni kökler gelişebilir. Sandal tarzı bonsaide yan yatmış
ana gövdeden yükselen yeni gövdeler, ayrı birer ağaçmış havası verecek
şekilde kavisli bir çizgi üzerinde veya düz bir çizgi üzerinde (tek sıra
halinde) düzenlenebilir. |
Netsunagari, Netsuranari |
Raft, sinuous |
|
Sandal tarzı (kavisli): Kriterleri yan yatmış gövdesi düz
olan sandal tarzı ile aynıdır, ancak toprak yüzeyine yan yatmış olan gövde
düz değil, birçok kavise sahiptir. Bu ana gövdeden yükselen gövdeler düz bir
çizgi üzerinde dizilmiş gibi görünmezler.
Bonsaide genelde bu tür kavisli bir yan yatmış gövde için genelde bir kök
parçası kullanılır. Eğer kullanılan materyal gövde değil kök ise bu tarz
"Netsuranari" olarak adlandırılır. |
BAĞIMSIZ
KÖKLER ÜZERİNDE GÖVDE SAYISINA GÖRE
|
Japonca
|
İngilizce
|
|
Türkçe
ismi ve tanımı
|
Soju |
Two-tree |
|
İkili ağaç tarzı: Tüm çoklu gövde tarzlarında olduğu gibi
bu tarzda da aynı cins ağaçlar kullanılır. İkiz gövde tarzında olduğu gibi
ağaçlardan birisi diğerine göre daha büyük ve uzun olur (dominant gövde).
İkiz gövdedeki gibi gövdeler/ağaçlar birbirine çok yakın yerleştirilebileceği
gibi, aynı kökü paylaşmadıklarından birbirlerinden belirli bir mesafede de
yerleştirilebilirler. |
Sambon-yose |
Three-tree |
|
Üçlü ağaç tarzı: Düzen olarak üçten dokuza kadar değişen
sayıda ağaç içeren tarzlar "orman" tarzından ziyade
"grup" düzeni/tarzı olarak kabul edilir. Az sayıda ağaç seçilmesi,
ikiden fazla ağacın birbiri ile aynı hizada olmaması gibi bazı stilistik amaçların
bu bonsai tarzında gerçekleştirilebilmesini sağlar. Grup
düzenindeki/tarzındaki ağaçlar gövde kalınlığı ve boyu bakımından değişkenlik
gösterse de oranlama, ölçek, folyaj (yaprak kümesi) yoğunluğu ve diğer görsel
özellikler bakımından benzerdirler. Üç ağaç tarzında, ağaçlardan birisi her
zamanki gibi dominant özelliktedir. Diğer ikisi ise daha küçük olmakla
birlikte birbirlerinden de boyut olarak farklı olur. |
Gohon-yose |
Five-tree |
|
Beş ağaç tarzı: Kuralları üç ağaç tarzında olduğu
gibidir, ancak dominant ağaç sayısı bu tarzda iki adet olabilir. Bu iki
dominant ağacın da birisi diğerine göre daha büyük/geniş çaplı olacaktır ve
diğer ağaçlar ise fark edilir derecede daha küçük olmalıdır. |
Nanahon-yose |
Seven-tree |
|
Yedi ağaç tarzı: Beş ağaç tarzının kriterleri ve kuralları
aynen geçerlidir. |
Kyuhon-yose |
Nine-tree |
|
Dokuz ağaç tarzı: Beş ağaç tarzının kriterleri ve
kuralları aynen geçerlidir. |
Yose-ue
(Penjing) |
Forest |
|
Orman tarzı: Bu tarz, sayılması zor veya imkansıza yakın olacak
derecede çok ağaç olmadığı sürece tek sayıda (5, 7, 9, 11, 13...) olan birçok
ağacın bir saksıya ekilerek düzenlendiği bir tarzı ifade eder. Ağaçların uzun
boylu ağaçlar olduğunu vurgulaması bakımından kenarları alçak olan saksılar
tercih edilir, hatta saksı olarak taş/kaya kesitleri kullanılır. Bu tarzdaki
ağaçlar, genelde aynı türden ve görsel bir çekiciliğinin olması ve doğal bir
ormandaki gibi ağaçlar arasında bulunan yaş farkını yansıtması amacıyla
farklı boylardan seçilir. Eğer orman tarzın için seçilen ağaçlar farklı
türlerden ağaçlar ise, bu Japon versiyonu saikei ve Çin
versiyonu penjing olan minyatür peyzaj sanatı kapsamına
girer. Bu tarzda amaç, perpektif, derinlik (kısa ağaçların arkaya
yerleştirilmesi suretiyle) gibi efektler vererek bir orman görünümü
yaratmaktır. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ise en büyük ve uzun
ağaç asla ne tam ortaya ne de tam kenara yerleştirilmemesidir. |
DİĞER
TARZLAR
|
Japonca
|
İngilizce
|
|
Türkçe
ismi ve tanımı
|
Bunjingi |
Literati |
|
Çelebi tarzı (ben Zarafet ve Bilgelik tarzı
demeyi yeğliyorum - açıklamayı okuduğunuzda neden bunu tercih ettiğimi daha
iyi anlayacaksınız): Bu, genelde gövde boyunca ve tepe/zirve noktaya kadar
pek dalın bulunmadığı, dal ve folyajın minimuma indirgenerek genelde zirveye
konumlandırıldığı ve şekil olarak da gövdenin hatlarına uygun olmasına özen
gösterildiği (kompozisyon şeklinde) bir tarzdır. Bu tarz adını, Çinlilere
özgü bir fırça ile boyama/resmetme sanatından alır. Çinlilerin minyatür
peyzaj çalışmalarında genelde zorlu şartlar altında büyümeye çalışmış, bu
nedenle gövdesi eğri-büğrü ve aynı şekilde gelişmekte zorlandığı için dalı
fazla olmayan ve yaprakları genelde zirve kısmında bulunan ağaçlar
betimlenir. Japonca'da literati/zarafet tarzı bunjin-gi
olarak adlandırılır. (Bunjin kelimesi, "sanat konusunda eğitim
görmüş bilgeler" anlamına gelen Çince wenren teriminin Japonca
tercümesidir ve gi kelimesi de Japonca "ağaç" anlamına gelen
"ki" kelimesinden türemiştir). |
Hokidachi |
Broom |
|
Süpürge tarzı: Fırça tarzı da diyebileceğimiz bu
tarz, genelde yoğun ve ince dallanma özelliği olan karaağaç gibi türler için
tercih edilir. Gövde düz ve diktir. Tüm dallar, ağacın toplam yüksekliğinin
1/3'ü kadar uzunlukta olacak şekilde her yana tıpkı bir süpürge gibi yayılır.
Böylece dallar ve yapraklar bir top şeklinde taç oluşturur ki bu görüntünün
kış mevsiminde de seyri aynı derecede zevk vericidir. |
Takozukuri |
Octopus |
|
Ahtapot tarzı: Olağan dışı ve fazla rastlanmayan bir
tarzdır; bu tarzdaki bir bonsaide gövde nispeten kısa ve kalın olurken,
gövdeden çıkan dalları kavisli şekiller çizerek tıpkı bir ahtapotun
dokunaçlarını andırır. Fazla yeğlenen bir tarz olmadığından ve isminden
herşey anlaşılır olduğu için üzerinde durmaya fazla değer görmüyorum açıkcası. |
Fukinagashi |
Wind-swept |
|
Rüzgar tarzı: Bu tarz, bir yönde ve kuvvetli esen
rüzgarların etkisinde kalmış bir ağacı betimler. Bir dağ sırtı veya bir deniz
kıyısında şiddetli rüzgarlardan ötürü dalları bir hep aynı yönde uzamış ağaçlar
buna güzel bir örnektir. Bu tarzın karakteristiği, kavisli dik tarz, eğimli
tarz ve yarı sarkık tarz gibi tarzlara da adapte edilebilir. Aynı şekilde çok
gövdeli veya ağaçlı tarzlara da bu tarzın öğeleri adapte edilebilir. |
Shidare-zukuri |
Weeping style |
|
Salkım tarzı: Bu tarzı anlatmanın en iyi yolu sanırım salkım
söğüt ağacını örnek göstermek olacaktır. Dalların gövdeden çıkarken birlikte
aşağı doğru sarktığı bir tarzdır. Dal dizilimi ile ilgili belirli kuralları
yoktur. |
Bu
tarzların haricinde, üzerinde durmaya ve açıklamaya gerek duymadığım ve zaten
pek tercih edilmeyen birkaç tarz daha var, bunlar:
Nejikan (Twisted
trunk) yani gövdenin sarmal bir yapıya sahip olduğu burgulu bir
görünüm tarzı,
Hankan (Coiled style) yani gövdenin
spiral bir şekil verildiği tarz,
Bankan (Old coiled style)
yani gövdenin yaşlı ve spiral şeklinde olduğu bir tarz ve yaşlılıktan ötürü
pürüzlü, boğumlu ve budaklı bir gövde dokusuna sahip olan ağaç efektinin
verildiği
Kobukan (Lumpy trunk) tarzı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder